Smosarski właściwie Szymoszarski (Szymosarski lub Symosarski, mylnie Zimoszarski, Samosarsius) Baltazar h. Trzaska (zm. 1562), lekarz książąt mazowieckich i królewski, astronom. Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej spod Ciechanowa, gdzie znajdowało się zgrupowanie czterech wsi o wspólnej nazwie Smosarz (w XVI w.: Szymoszarz, Szymosarz albo Symosarz). Był synem Macieja, który przeniósł się ze wsi (prawdopodobnie Smosarz-Dobki) do Ciechanowa.
W marcu 1508 S. wpisał się do metryki Uniw. Krak. Opiekę naukową zawdzięczał matematykowi Stanisławowi Aurifabrowi. W r. akad. 1510/11 otrzymał S. stopień bakałarza, a 3 I 1514 magistra sztuk wyzwolonych. Nie podjął zajęć na Uniw. Krak., lecz wkrótce wyjechał do Włoch. W l. 1519–20 (1518–21?) był profesorem astronomii na uniw. padewskim. Poza tym uczył się u M. de Feltro, doktora filozofii i medycyny, dzięki któremu uzyskał prawo praktyki lekarskiej w Wenecji. Opublikował w tym czasie dwa prognostyki astrologiczne na r. 1521. Treść ich jest różna i nie wszystkie liczby dotyczące położenia planet są jednakowe (prognostyk mniejszy podaje, że zostały obliczone dla południka Wenecji). Prognostyk mniejszy Incensiones et oppositiones luminarium… (kart 4, wyd. w Wenecji?), dedykowany M. de Feltro, zwraca szczególną uwagę na zabiegi lecznicze i dni dogodne do ich stosowania. Prognostyk większy Iudicium astronomicum… (kart 8, wyd. w Padwie?) składa się w znacznej części z horoskopów dla wybranych krajów i miast oraz dla panujących, w tym króla Zygmunta I i ks. mazowieckiego Stanisława. S. dedykował tę broszurę bpowi płockiemu Erazmowi Ciołkowi, do którego skierował prośbę, aby go zabrał z Padwy. Druk zawiera też pochwalne dla S-ego dwa czterowiersze dwóch autorów. Można sądzić, że mniejszy prognostyk był przeznaczony do sprzedaży we Włoszech, a większy w Polsce (w B. Kórn. zachował się egzemplarz z odręczną dedykacją S-ego dla Aurifabra). W większym prognostyku S. wystąpił nie tylko z tytułem doktora sztuk (równoznacznym z krakowskim magisterium), ale także medycyny, którego później używał w Polsce. Brak jest natomiast świadectw, że uzyskał on doktorat medycyny (wysunięto przypuszczenie, że otrzymał go w Bolonii).
Zapewne Ciołek pomógł S-emu wrócić do Polski i osiąść w Płocku. W styczniu 1522 objął S. funkcję lekarza katedralnej kapituły płockiej z wynagrodzeniem 20 złp. kwartalnie. Wkrótce jednak przeniósł się do Warszawy, gdzie został lekarzem ostatnich książąt mazowieckich. Jako wynagrodzenie za swe usługi otrzymał wieś książęcą Wawrzyszew koło Warszawy; w jej dziedziczne posiadanie wszedł 17 III 1524. W l. 1523–4 był egzekutorem testamentu archidiakona warszawskiego Jana Mrokowskiego z zamożnej rodziny mazowieckiej h. Broda. Przed 1 III 1526 ożenił się z jego krewną, Dorotą Mrokowską, córką Jana i Katarzyny, wnuczką Piotra Mrokowskiego (pogląd, że Dorota była bratanicą kaszt. warszawskiego Marcina, jest błędny). Janusz III, którym S. opiekował się w śmiertelnej chorobie, zapisał mu w testamencie 100 kóp gr.; zamiast spłaty tej kwoty księżna Anna oddała S-emu na dziesięć lat sąsiadujące z Wawrzyszewem Powązki (24 IV 1526), lecz ów nie objął wsi i rok później otrzymał od Zygmunta I całą należność w gotówce.
W r. 1527 został S. lekarzem kolegiackiej kapituły warszawskiej z pensją kwartalną 12 złp. W r. 1528 wraz z żoną otrzymał w dożywocie od Stanisława Mrokowskiego (syna kasztelana Marcina) działkę przylegającą do dworu (zamku) warszawskiego, na której wybudował murowany dom (miejsce to stanowi obecnie część pl. Zamkowego). W l. 1532 i 1541 swoim poręczeniem uwolnił z więzienia Sebalta Sznajdera, byłego krawca książąt mazowieckich, oskarżonego o luteranizm. Od ok. 1545 r. pomagał aptekarzowi krakowskiemu Jerzemu Pipanowi w sprawach procesowych, w r. 1550 był jego pełnomocnikiem. Bliskie kontakty łączyły go z woj. mazowieckim Janem Dzierzgowskim; jego pisarza, Wawrzyńca Gadomskiego, ustanowił w r. 1552 swoim pełnomocnikiem w sprawach sądowych. W r. 1537 wykupił wójtostwo wawrzyszewskie z rąk siedmiu właścicieli i zamienił na folwark. Za zgodą bpa poznańskiego Sebastiana Branickiego (od r. 1540) oraz dziekana i wikariuszy kolegiaty warszawskiej zbudował w Wawrzyszewie kościół p. wezw. św. Marii Magdaleny, murowany, jednonawowy; biskup wystawił przywilej erekcyjny kościoła i parafii 20 VIII 1542, S. zaś nadal kościołowi włókę roli. Tablica fundacyjna w prezbiterium pokazuje, że używał h. Trzaska zmienionego – zamiast dwóch mieczy otłuczonych są krzyże równoramienne.
S. świadczył usługi medyczne także rodzinie królewskiej: Zygmuntowi I i Bonie. W dokumentach jest nazywany lekarzem królewskim w księstwie mazowieckim. Nie należał do dworu monarszego i nie pobierał stałego wynagrodzenia w pieniądzach; od Bony otrzymał dożywotnie nadanie robocizny kmieci z Powązek, co potwierdził Zygmunt August (1558), także na podstawie decyzji tego króla z r. 1553 S. dostawał cztery beczki soli rocznie. Występował również w roli medyka biskupów płockich: Piotra Gamrata (1537) i Andrzeja Noskowskiego (1547). Nie porzucił zainteresowań astronomią (B. Uniw. Warsz. posiada egzemplarz efemeryd Jana Stadiusa na l. 1554–70 („Ephemerides novae et exactae…”, Kolonia 1556) z autografem własnościowym S-ego i z glosami marginalnymi). I. Gieysztorowa przypuszcza, że S. prowadził eksperymenty alchemiczne. Jan Kochanowski w dwuwierszowej fraszce „Do Baltazera” chwalił S-ego, przeciwstawiając mu «głupiego doktora». S. zmarł między 19 a 26 III 1562.
Z małżeństwa z Dorotą Mrokowską (żyła jeszcze w r. 1574) miał S. syna Klemensa.
Syn Klemens (zm. 1575), otrzymawszy od ojca Wawrzyszew, przyjął nazwisko Wawrzyszewski. Prowadził rujnującą gospodarkę, w r. 1563 jego matka i brat żony uzyskali sądowy zakaz dalszego obciążania wsi długami. Z małżeństwa (od r. 1555) z Dorotą Babicką pozostawił córkę Katarzynę, która wyszła za Walentego Brudzińskiego, oraz synów: Macieja, Michała i Mikołaja Wawrzyszewskich.
Estreicher (Samosarzius); Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny (Baltazar, Zimozarski); Enc. Warszawy (Smosarski); Kośmiński, Słown. lekarzów (Zimczarski); Paprocki (Zimoszarski); – Barycz H., Spojrzenia w przeszłość polsko-włoską, Wr. 1965; Budka W., Przejawy reformacji w miastach Mazowsza (1526–1548), „Odr. i Reform. w Pol.” T. 28: 1983 s. 190–1; Favoro A., I lettori di matematiche nelle Università di Padova dal principio del secolo XIV alla fine del XVI, w: Memorie e documenti per la storia della Università di Padova, Padova 1922 I 60; Gieysztorowa I., Z dziejów przedzamcza warszawskiego w XVI wieku, „Kwart. Hist. Kult. Mater.” R. 19: 1971 s. 325–50; Lachs J., Kronika lekarzy krakowskich do końca XVI w., Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1910 XII 141–2; tenże, Polscy uczniowie padewskiej szkoły lekarskiej, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 1: 1924 s. 143; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych […] w dawnej diecezji poznańskiej, P. 1863 III 343–4; Markowski M., Astronomica et astrologica Cracoviensia ante annum 1550, Firenze 1990 s. 27–8; tenże, Charakterystyka polskiego piśmiennictwa astrologicznego epoki przedkopernikańskiej, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 36: 1992 s. 85; Nowacki, Dzieje archidiec. pozn., II 519–20; Piekarski K., Rękopiśmienne dedykacje autorskie XVI wieku, „Przegl. Biblioteczny” T. 3: 1929 s. 187; Sambin P., Schede d’archivio per studenti e laureati polacchi a Padova nel primo Cinquecento, w: Relazioni tra Padova e la Polonia, Padova 1964 s. 19; Senkowski J., Skarbowość Mazowsza od końca XIV wieku do 1526 roku, W. 1965 s. 51; – Acta capituli Plocensis ab an. 1514 ad an. 1577, Ed. B. Ulanowski, Kr. 1916, Arch. Kom. Hist., X 136–7; Acta ecclesiae collegiatae Varsoviensis, Ed. B. Ulanowski, Kr. 1897–1926, Arch. Kom. Prawniczej, VI 60; Album stud. Univ. Crac., II 109; Conclusiones Univ. Crac., s. 134; Kochanowski J., Fraszki, Oprac. J. Pelc, Wyd. 2, Wr. 1991 (B. Narod. I 163) s. 34; Księga radziecka miasta Starej Warszawy, Wyd. A. Wolff, Wr. 1963 I nr 1602; Matricularum summ., IV, V nr 2194; Rocznik archidiecezji warszawskiej, Oprac. W. Malej, W. 1958 s. 121; Statuta nec non liber promotionum, s. 151, 158; Źródła do dziejów Zamku Warszawskiego z lat 1313–1549, Wyd. A. Wolff, „Roczn. Warsz.” T. 15: 1979 s. 7–83 nr 79, 80, 82–84, 89; – Arch. PAN: Gieysztorowa I., Nieznany humanista mazowiecki XVI w. (nieukończone oprac. popularnonaukowe oraz wypisy i notatki ze źródeł archiwalnych, w tym AGAD, Ks. ziemskie i grodzkie warszawskie nr 13 s. 1090, nr 14 k. 762v., 1056v., nr 15 s. 176, nr 25 k. 110, nr 27 k. 170–172, nr 33 k. 376v., nr 40 k. 300, nr 54 k. 46, nr 59 k. 94v., 233); – Knapiński W., Notaty do historii kościołów warszawskich, W. 1949 (mszp. powiel.) s. 61, 79, 122; – Informacje Tadeusza Żebrowskiego na podstawie: Arch. Diec. w Płocku, Acta Episcopalia, nr 15 k. 465–466, nr 17 k. 64v.
Henryk Rutkowski